We zijn nu 6 weken in Oeganda. Het project Life AGAIN waarin vrouwen leren tuinieren en daarmee zichzelf en hun gezin te voeden, draait op volle toeren. Het project was bedoeld voor 100 vrouwen, maar steeds meer vrouwen melden zich. Meer dan 160 vrouwen doen nu mee met home gardening.

Er zijn ook drie scholen bij het project betrokken. Het is een ware belevenis om te zien hoe trots de kinderen zijn op hun tuintje. Het idee daarachter is dat de kinderen het hun ouders vertellen hoe het moet en dat ze de oogst niet alleen zelf kunnen opeten, maar dat ze het ook kunnen gaan verkopen. Zo kunnen ze in hun eigen levensonderhoud voorzien.

De vrouw in Oeganda

Doordat we bij een Oegandees gezin inwonen leren we veel over de gewoontes en rituelen van de Oegandese cultuur. Bijvoorbeeld over de verhoudingen tussen mannen en vrouwen. Zo is het hier gewoonte dat als je als vrouw gaat scheiden en je blijft achter in het dorp, dan word je verstoten als je geen zoons hebt. Als de man komt te overlijden, gaan de kinderen naar de broer van de man. In heel veel gevallen beslist de man alles, of, zoals we in vele verhalen van de vrouwen horen, zijn de mannen weggelopen en blijven de vrouwen achter met vaak meer dan vijf kinderen, en zonder geld. Veelal hebben deze vrouwen geen opleiding gedaan. Ze worden namelijk vaak al op jonge leeftijd uitgehuwelijkt. Opmerkelijk is dat verlies een grote rol speelt in bijna alle verhalen die we te horen krijgen. Velen hebben hun ouders al op vroege leeftijd verloren en één of meerdere kinderen.

Buffalokaarten

Deze verhalen kwamen naar voren doordat wij thuis associatiekaarten hadden gemaakt met afbeeldingen van de Oegandese Cultuur. De associatiekaarten hebben ze hier de naam Buffalokaarten gegeven, naar de clan van Lisette. Lisette en ik kregen namelijk de Oegandese namen Nayanzi en Mubiru. Later begrepen we dat dit een grote eer is. Het betekent dat je wordt opgenomen in een clan. Nayanzi (Lisette) behoort tot de Buffalo Clan en Mubiri (ikzelf) behoort tot de Catfish clan.

In elk dorp waar we komen en we ons voorstellen schateren de vrouwen het uit van het lachen. En de kaarten maakten veel emoties los. Soms met een lach, maar meestal met een traan. Sommige verhalen waren hartverscheurend.

Een oudere vrouw verloor haar moeder toen ze acht maanden was, ze werd door haar stiefmoeder mishandeld en is als kind verbrand. De littekens zijn zichtbaar in haar gezicht. Zij verloor drie kinderen in één jaar. Eén zoon is al 35 jaar vermist. Bidden en het geloof houden haar op de been.

Een vrouw verloor haar moeder terwijl ze in de derde klas zat. Daarna is ze nooit meer naar school geweest. Ze is opgevoed door haar oma. Ze verloor haar man toen ze 22 was en bleef achter met vier kinderen. De schoonfamilie wilde dat ze met haar zwager trouwde en haar zus wilde dat ze het huis zou verkopen. Ze kreeg geen hulp van haar familie. Ze heeft keihard gewerkt om haar kinderen een opleiding te geven en nu kan ze haar kinderen naar de universiteit sturen.

Een vrouw van 43 groeide op in een gezin met veel problemen. Ze deed een studie kleding maken en begon op haar 19e een eigen bedrijfje. Ze trouwde met een man die haar mishandelde. Ze kreeg vijf kinderen. Ze kreeg Malaria op haar 27e. Ze overleefde dat ternauwernood. Ze kreeg een injectie tegen de malaria en vanaf dat moment verloor ze haar gehoor. Haar man verliet haar en nam de kinderen mee. Vanwege problemen met haar eierstokken moest ze geopereerd worden en niemand van de familie steunde haar. Deze vrouw geeft nooit op. Ze heeft altijd een lach op haar gezicht en werkt als naaister om zichzelf te onderhouden en ze heeft het voor elkaar gekregen om haar eigen huis te bouwen zonder architect.

‘Een vrouw vertelde dat tijdens de 25-jarige rebellenoorlog al haar broers en zussen in hun hutjes zijn opgesloten en levend zijn verbrand. Zelf heeft zij met haar man en kinderen geluk gehad. Ze zijn allebei een andere kant op gevlucht. Haar man is tijdens zijn vlucht in zijn arm en been geraakt en kan nu geen lichamelijk arbeid verrichten. Ze hebben samen 5 kinderen. Ze heeft zelf haar eigen huis gebouwd’.

Twee keer per maand groente

Het gebruik van de associatiekaarten verstevigde de onderlinge band tussen de vrouwen. De helende kracht van verhalen vertellen motiveerde hen nog meer om via het project Life AGAIN zelfvoorzienend te worden en niet meer afhankelijk te zijn.

Om een voorstelling te geven, het leven voor deze verlaten vrouwen is een hard bestaan. In al de dorpen waar we komen heerst armoede en sommige kinderen zien voor het eerst een blanke in het echt. De meesten hebben in het afgelopen jaar na de covid hooguit één of twee keer per maand groenten gegeten. Gewoon omdat het te duur is. Het geld wat ze gemiddeld te besteden hebben is 5000 schilling dat is 1 euro 25. Velen vertellen dat ze vaak niet weten of ze de volgende dag hun kinderen eten kunnen geven.

Trots, passie en vuur

Afgelopen week waren we in het dorp Kisimu. We zitten naast een kerk die nog in aanbouw is. Het is één van de weinige plekken waar schaduw is. Er zijn zo’n 30 vrouwen aanwezig. De kleuren van de kleding die ze aan hebben doen me denken aan een schilderij van Van Gogh. De plastic stoelen worden uit de kerk gehaald, velen vinden het fijner om dicht tegen elkaar aan te gaan zitten op de grond. Drie kwart van de vrouwen draagt een baby bij zich. Die geven ze regelmatig de borst en dat is de gewoonste zaak van de wereld. Er wordt onderling druk gepraat en vooral veel gelachen.

Grace begint met de training over Home Gardening en geeft praktische tips en adviezen. Er worden vragen gesteld en onderling geven de vrouwen elkaar ook veel adviezen.

Lisette legt ondertussen de 50 associatiekaarten in het gras neer. Allemaal afbeeldingen van Oeganda. Grace geeft ons het woord en we leggen de spelregels uit en de helende kracht van het vertellen van verhalen.

Wat er dan gebeurt is niet voor te stellen. De groep staat op en eenieder schaart zich voorovergebogen over de kaarten. Hierna pakken de vrouwen zelf het podium. Ze tonen met trots de kaart en vertellen met trots, vuur, passie en met veel lichaamstaal wat de kaart bij hen oproept. Er wordt geapplaudisseerd, instemmend geknikt, gehuild en gelachen. De kracht en de onderlinge verbondenheid komt als een zware deken over me heen. Het maakt me klein en we krijgen een gevoel van nederigheid.

Zó rauw is het leven

De overlevingskracht van deze vrouwen om voor hun bestaan en gezin te zorgen is sterk. Het verlies en het trauma die in bijna elk verhaal naar boven komen, komen als mokerslagen bij ons binnen en soms houden we het niet meer en breken we. Maar voor de vrouwen is daar geen tijd voor. Die tijd kunnen ze zich niet veroorloven, stilstaan bij hun trauma is er niet bij. Want ze moeten door, anders wordt het verlies nog groter. Stilstaan en niks doen betekent verlies van bezit en veiligheid. Veiligheid die ze zelfstandig hebben gebouwd. Hun onderkomen. Hun huis. Stilstaan en de tijd nemen om te rouwen betekent geen inkomen en geen eten. Met als gevolg de straat en dakloosheid. Zo rauw is het leven.

Spiritueel gezien is er nog een grotere kracht, waar men onvoorwaardelijke in gelooft. Dat is Jezus. Het geloof, daar putten ze kracht uit en ze vertellen ons dat ze blij zijn dat ze leven en dat het altijd nog slechter kan. Stilstaan doen ze via het gebed. Ze beginnen en eindigen ermee.

In het begin kijken we elkaar nog wat vervreemd aan. Maar nu voelt het aan als een mindful moment.

Sponsor het Life AGAIN project via Socialrun